CHUỖI GIÁ TRỊ NGÀNH THÉP VIỆT NAM VÀ NHỮNG THÁCH THỨC

Phân tích chuỗi giá trị ngành thép nước ta và những thách thức.

(Vietnam steel industry value chain and challenges- flat products)

1. Sơ lược về ngành thép Việt Nam:

Hình 1: Quy trình sản xuất thép ở Việt Nam hiện nay (Upstream).

Quy trình sản xuất đặc trưng: Quặng + đá vôi+ than đá => Luyện gang (Iron making) => luyện thép (steel making) => Đúc thép (Casting) => Cán thép (Rolling).

Source: Tác giả mượn hình ảnh của Kawasaki Steel để mô tả (2002)[1]

Quy trình sản xuất thép có 4 công đoạn chính như sau: Luyện gang, luyện thép, đúc thép và cán thép.

1.1 Công đoạn 1: Luyện gang- Iron making

Quá trình sản xuất này sử dụng lò cao Blast Furnace: Ở công đoạn lò cao này người ta sử dụng các nguyên liệu đầu vào như: Quặng sắt (iron ore), than cốc (coke) và đá vôi (lime stone).

Sản phẩm là: gang lỏng hoặc gang đúc (pig iron).

Hiện tại nước ta có khoảng 19 lò cao, tất cả nằm ở các tỉnh phía Bắc. Không có lò cỡ lớn mà chỉ có khoảng 12 cái là lò cỡ vừa (từ 100m3) ví dụ Thép Thái Nguyên, Việt Trung, Hòa Phát có lò 500-550m3, còn lại là cỡ  nhỏ (dưới 100m3). Tổng công suất thiết kế khoảng 3.4 triệu tấn năm, chưa tính các lò cỡ lớn của Formosa HT, thép Việt Trung và thép Thạch Khê  đang xây dựng với công suất từ 1100 - 4350m3 mỗi lò.

1.2 Công đoạn 2: Luyện thép- Steel making

Ở Việt Nam có hai nhánh công nghệ luyện thép chính đó là

- Luyện thép từ gang lỏng và gang thỏi, sử dụng lò thổi oxy BOF (Basic oxygen furnace): Các công ty có công nghệ này là Thép Thái Nguyên, Việt Trung, Hòa Phát và sắp tới là Formosa Hà Tĩnh.

- Luyện thép từ sắt thép phế liệu (scrap steel) và gang thỏi bằng phương pháp lò luyện hồ quang (EAF-Electrical Arc Furnace): Rất nhiều các công ty áp dụng là Pomina, Hòa Phát, VNSteel, Việt Trung, Vạn Lợi…

Ngoài ra còn có các công ty sử dụng lò luyện cảm ứng IF có công suất nhỏ dưới 50 tấn như: Thép Việt Nhật, An Hưng Tường, Thép Dana-Y…

1.3 Công đoạn 3: Đúc thép- Continuous Casting

Đặc trưng đó là máy đúc liên tục Continuous Casting Machine.

Quá trình đúc thép cho ra phôi thép dưới ba hình dạng: Phôi Billet là loại phôi vuông thường có tiết diện 120x120, 130×130, 150×150  dài 12m; Phôi Slab có kích thước lớn hơn billet, có tiết diện mặt cắt ngang hình chữ nhật. Phôi Bloom là loại phôi gần giống billet nhưng có kích thước lớn hơn.

Các công ty có công nghệ này như Hòa Phát, Pomina, Thái Nguyên, Việt Trung, VNSteel, Việt Nhật, …

1.4 Công đoạn 4: Cán thép – Steel Rolling

Ngành cán thép được phân làm hai loại: Cán nóng và cán nguội

Cán nóng: Phôi được gia nhiệt lại (reheat) trước khi đưa vào máy cán để cán ra các sản phẩm thép:

-          Máy cán thép hình Section mill cho ra các sản phẩm thép chữ H, I, U, V...

-          Máy kéo thép dây wire rod: cho ra thép tròn xây dựng

-          Máy cán thép rebar cho ra thép vằn xây dựng

-          Máy cán thép tấm plate mill cho ra thép tấm cán nóng (dạng tấm)

-          Phôi Slab được dùng cho máy cán hot strip mill sản xuất thép cán nóng dạng cuộn (HRC).

Cán nguội: cán thép tại nhiệt độ phòng, không gia nhiệt nguyên liệu. Người ta sử dụng thép cán nóng HRC để sản xuất thép cán nguội CRC.

Hình 2: Quy trình sản xuất tôn mạ kẽm, tôn mạ màu ở Việt Nam (Downstream).

Quy trình sản xuất đặc trưng: Thép cuộn cán nóng HRC =>Tẩy rỉ (Pickling line) => Cán nguội (Cold rolling line) => Mạ kẽm (Galvanizing) => Mạ màu (Color coating).

Source: Tác giả mượn một số hình ảnh của AkzoNobel, International Steels Limited, Shanghai Metal, NSSMC...để xây dựng sơ đồ.

2.      Chuỗi giá trị ngành thép dẹt Việt Nam:

Trước hết, chúng ta xem qua mô hình cơ bản của chuỗi giá trị của ngành thép dẹt thế giới: Chuỗi giá trị đặc trưng bao gồm quá trình sản xuất thép cuộn cán nóng (HRC) từ quặng sắt, như đã biết từ các nguyên liệu quặng sắt, than đá và vôi người ta luyện ra gang (pig iron). Từ gang luyện ra thép phôi dạng phiến (Steel slab), từ thép phôi cán ra thép cuộn cán nóng, sau đó tiếp tục công đoạn cán nguội để đạt được độ dày và độ cứng cần thiết, sản phẩm là thép cuộn cán nguội (CRC). Từ thép cán nguội, người ta dùng để mạ kẽm, mạ lạnh (GI/GL) để sử dụng hoặc tiếp tục phủ màu thành tôn mạ màu (PPGI).

Hình 3: Quá trình sản xuất thép dẹt

Ngành sản xuất thép Việt Nam hiện tại khiếm khuyết hai công đoạn sản xuất trong chuỗi giá trị ngành thép, đó là công đoạn sản xuất thép phiến (slab) và thép cuộn cán nóng (HRC). Trong đó công đoạn sản xuất thép cán nóng đặc biệt quan trọng, hiện tại ta phải nhập khẩu 100%. Ước tính nhập khẩu 4-5 triệu tấn/năm. Dự kiến giữa năm 2015 giai đoạn 1 của Formosa Hà Tĩnh sẽ đi vào hoạt động, theo kế hoạch họ sẽ cung cấp 2 triệu tấn thép cán nóng HRC mỗi năm.

Các công ty trong nước chưa có động thái nào đáng chú ý về việc đầu tư nhà máy sản xuất HRC, lý do đầu tư vào ngành này đòi hỏi vốn đầu tư lớn và lực lượng lao động kỹ thuật cao. Vốn đầu tư vào một nhà máy SX thép cán nóng công suất 1.2 triệu tấn năm, sản xuất từ phôi thép slab sẽ tiêu tốn khoảng 400 triệu USD (tham khảo dự án nhà máy hot strip mill PT Krakatau Steel, Indonesia-2013). Những nhà sản xuất thép cán nguội với công suất đạt đến 1 triệu tấn năm đương nhiên sẽ phải suy nghĩ về dự án đầu tư dạng này.

Hình 4: Chuỗi giá trị ngành thép dẹt thế giới, cập nhật tháng 6/2014.

Source: Steel industry value chain - flat products (steelonthenet.com, 2014)[2]

Nhận xét:

-          Giá trị gia tăng từ công đoạn luyện quặng ra gang là cao nhất, đạt 255%. Đó là lý do mà Thép Hòa Phát có được kết quả kinh doanh rất tốt kể từ khi hai giai đoạn 1 và 2 của khu liên hợp gang thép Kinh Môn đi vào hoạt động với lò cao có công suất lên đến 850,000 tấn năm[3].

-          Trong chuỗi giá trị này, Việt Nam chỉ mới sở hữu được 40% có thể chưa đạt quy định về tỷ lệ hàng hóa sản xuất trong nước theo quy tắc xuất xứ trong TPP: tỷ lệ này có thể biến động từ 35-55% tùy từng ngành công nghiệp cụ thể [4]. Do đó sau khi áp dụng TPP thì Nhật Bản là nước có lợi thế về cung cấp HRC cho Việt Nam. Do nếu sử dụng HRC của Nhật thì các sản phẩm tôn mạ của VN đạt xuất xứ hàng hóa gần mức 100% sản xuất trong nội khối TPP.

-          Trong vài năm tới thì Formosa HT có lợi thế về cung cấp thép HRC.

3.      Cơ hội và những thách thức:

(Còn tiếp)

Đình Long

---

[1] http://www.jfe-21st-cf.or.jp/chapter_2/2a_1_img.html

[2] http://www.steelonthenet.com/value-chain.html

[3] http://www.vietnamplus.vn/hoa-phat-san-xuat-dong-bo-khu-gang-thep-hai-duong/224746.vnp

[4] http://www.vlr.vn/vn/news/co-hoi-giao-thuong/can-thue/1718/quy-tac-xuat-xu-trong-tpp-co-hoi-va-thach-thuc-cho-hang-xuat-khau-viet.vlr